Osmanlı Sultanı Abdülaziz’in talimatıyla 1874’te inşa edilen ve Malta’nın başşehri Valetta yakınlarındaki Marsa semtinde yer alan Türk şehitliği, bugün yalnızca Türkiye’den gelenlerin değil, birebir vakitte burayı kendi kültürel miraslarının bir kesimi olarak kabul eden Maltalıların da ziyaret ettiği bir yer haline gelmiş durumda.
Türkiye’nin 34 ülkedeki 78 şehitliğinden biri olan Malta’daki şehitlikte, 1565 yılındaki Malta kuşatmasında şehit olan Türk askerleri, Birinci Dünya Savaşı’nda çeşitli cephelerde esir edilerek Malta’ya getirilen ve burada hayata gözlerini yuman 22 Türk ve farklı hadiselerde hayatlarını kaybeden sayıları tam olarak bilinemeyen çok sayıda Müslüman yatıyor.
Tarihi şehitliği, uzun yıllardır araştıran ve çalışmalarını 2016’da yayımladığı “Malta’daki Osmanlı-Müslüman Mezarlığı” isimli kitapta toplayan Malta Üniversitesi Öğretim Üyesi Prof. Conrad Thake, şehitliğe ait mimari ayrıntıları ve şehitliğin tarihî gelişimini anlattı.
Osmanlı Sultanı Abdülaziz Han’ın 1867’de Avrupa’ya yaptığı seyahat sırasında Malta’ya da uğradığını aktaran Thake, “Burası oryantalist mimarinin en düzgün örneklerden biri. Sultan Abdülaziz Han’ın çok kıymetli projesi. O bunun için Maltalı Mimar Emanuele Luigi Galizia’yı bir Müslüman mezarlığı yapması için görevlendirdi. Alışılmış burada mimarın, Müslüman mezarlığının ruhuna uygun yorumlarını görüyoruz. Galizia burayı, aslında İtalyancada tabir edildiği üzere ‘saklı bahçe’ olarak görüyordu.” dedi.
Galizia’nın Malta tarihindeki değerli mimarlardan olduğunu lisana getiren Thake, “Onun, burayı yaparken Granada’daki El Hamra Sarayı, Endülüs, Tac Mahal ve tıpkı biçimde İslam mimarisi bakımından Mağrip bölgesinden etkilendiğini görüyoruz. Burada girişte kullandığı motif ve ögelerden da gördüğümüz üzere giriş kısmı ve köşelerdeki dekoratif ayrıntılar minareyi andırıyor. Bu aslında buranın egzotik bir yer olduğunu, Batıdan olmadığını gösteren bir ayrıntı.” diye konuştu.
Maltalı profesör, Osmanlı Sultanı’nın o devir bu şehitliği yaptırarak bir açıdan Müslümanlara sahip çıktığına ve onları koruduğuna dair ileti verdiğine işaret ederek, “O periyotta de Malta, Akdeniz’in ortasında kıymetli ve ağır bir limandı. Buraya uğrayan gemilerde hacca giden Müslüman da oluyordu. Örneğin, Fas’tan gelen ünlü Sardinia gemisi, (25 Kasım 1908) ne yazık ki buradayken büyük bir yangın çıkıyor ve o kazada ölen Müslümanlar da bu mezarlığa defnediliyor.” sözlerini kullandı.
Akdeniz’in Tac Mahali
Mimarisi sebebiyle şehitliğin Maltalılar tarafından “Akdeniz’in Tac Mahali” olarak anıldığı hatırlatılan Thake, burayı, Batı ile yakın münasebet kurmaya çalışan hümanist, reformcu, kültür ve sanat adamı olarak tanımladığı Sultan Abdülaziz’in Malta’ya kazandırdığı mükemmel bir armağan olarak gördüğünü söyledi.
Son yıllarda şehitliğin etrafına birtakım sanayi tesislerinin yapılmasının gündeme geldiğine ait Thake, şunları kaydetti:
“Son yıllarda, onaylanmış olsa burayı olumsuz etkileyecek uygulamalar gündemdeydi. Lakin buradaki bu mimari mücevhere ziyan verecek rastgele bir yapıyı yetkililerin onaylamaması için her iki ülke kamuoyunda da çok baskı yaptık. Buranın her vakit değerini bilen ve onarımına çok katkıda bulunan büyükelçiliğin dayanağından dolayı müsterihim. Son periyotta onarım için çok gayret ve para harcandı, buna çok müteşekkiriz. Maltalılar olarak, buranın bütünlüğünün korunmasını sağlamak için Türk makamlarıyla birlikte bir yükümlülüğümüz var.”
Thake, şehitlikte 1. Dünya Savaşı sırasında Malta’ya esir olarak getirilip hayatını kaybeden 22 Türk’ün isminin yazılı olduğu bir de “Şehitler Abidesi”nin olduğunu ve buranın önünde Türkiye’den gelen devlet erkanının çelenk koyup hürmet duruşunda bulunduğunu tabir ederek, “Bu yüzden bu anıt sembolik olarak çok kıymetli, mezarlığın en kıymetli noktalarından bir tanesi. Söylediğim üzere bu daha sonradan eklenmiş, mezarlığın orjinal halinin bir kesimi değil.” dedi.
Şehitlikteki onarım çalışmaları sürüyor
Maltalı profesör, şehitlikteki onarım çalışmalarının sürdüğünü ve üçüncü kademe olan etraf duvarlarının onarımına geçileceği bilgisini verdi.
Türkiye’nin Valetta Büyükelçisi Kerem Kıratlı da şehitlikle ilgili olarak, “Anadolu toprakları dışındaki en görkemli mimariye sahip şehitliklerimizden bir tanesi. Bu özelliği prestijiyle Malta ile ortamızda ortak kültürel ve mimari miras aslında.” diye konuştu.
Kıratlı, “Büyükelçiliğimizce yürütülen proje kapsamında şehitliğimizin onarımı sürüyor. Büyük kısmı tamamlandı. En kısa vakitte kalan onarımı da bitirmek gayesindeyiz fakat bu haliyle de bilhassa son derece görkemli ve gezilip görülebilecek nitelikte.” değerlendirmesinde bulundu. Büyükelçi Kıratlı, Maltalıların büyük değer atfettiği şehitliği, Malta’ya gelen turistlerin de ziyaret ettiğini söyledi.
KAYNAK: Milliyet